De afdeling Risico Beheer en Techniek (RBT) van het KIVI (Koninklijk Instituut van Ingenieurs) bestudeert opvallende gebeurtenissen, analyseert die en tracht wegen te vinden technische risico’s beter te beheersen. Dit keer aandacht voor de Morandibrug. Nog één keer. Dan is het definitief voorbij.

28 juni 2019. Het definitieve, droefgeestige, tragische einde na een coma van elf maanden. Dualistische gevoelens. Bij het passeren bekroop mij altijd adorabele bewondering. Het ingenieurswerk van de jaren vijftig – zestig van de tweede helft van de eeuw van onze vaders, de periode van opbouw, herstel, positivisme, enthousiasme, technische voortvarendheid; geen berg te hoog en geen brug te ver. Ontworpen door Morandi, al schetsend met zacht potlood. Klassieke statica, uitgewerkt door tientallen medewerkers, uitgetekend tot in de details op tekenborden met regels, HB, tekenpen in Oost-Indische inkt, passer, houten of kunststof driehoek, rekenliniaal, schuifmaat en een beduimeld boekje met logaritmetafels, niks geen zakjapannertjes, niks geen rekenprogramma´s voor statisch onbepaalde, gebogen vormen. Ja, ergens werd wel gerept van een 3-deminsionaal tekenprogramma in ontwikkeling, maar toen was het project al bijna helemaal uitgevoerd.

Anderzijds mijn frustratie. De schreeuwende scheuren in de pylonen, de al te zichtbare betonrot, de ergerlijke dikke bruine tuien … en waarom dat verschil? Het ene stel omwikkeld `om de afzonderlijke staaldraden compact bijeen te houden` en het andere stel niet? Hoezo? Al die tuien zijn toch even oud? Waarom dan die discriminatie? Italië van tegenwoordig? Waar is uw glans? Land van het Colosseum, van Justinianus met zijn grondbeginselen van het privaatrecht, nog steeds geldig, de Trevi-fontein, het Pantheon, Donatello, Leonardo de Vinci, Caravaggio, Ferrari, de wereld veroverende mode van Milaan.

Het instorten

De eerste gedachten zijn vol verwondering. Hoe kan dat nu? Een brug die instort? Hij zag er zo stevig uit! Is hij dan zo slecht gebouwd? Wie is hiervoor eigenlijk verantwoordelijk? Welke ingenieurs hebben hun plichten verzaakt? Wat is nu exact de oorzaak? Niemand die dat weet. Een raadsel? Hoe kom ik daar achter?

14 Augustus 2018. Berichtgeving bij dramatische rampen verloopt volgens vaste patronen. Een verklaarbare cyclus is makkelijk te herkennen. De eerste berichten zijn onordelijk. Halve informaties worden ijverig in kranten geplaatst. Haastige televisieverslaggevers moeten het doen met emotionele verhalen van ooggetuigen en tranentrekkende impressies uit de tweede hand. In onzekerheid verkerende moeders over niet antwoordende mobiele telefoons. De pers voelt de hete adem van de machtige sociale media in de nek, gedreven door de opzwepende verlangens toch maar als eerste het allerlaatste sensationele nieuws te kunnen melden. De volgende dag komen de verhalen. Mensen die op het nippertje ontsnapten aan de dood, spectaculaire val van 40 meter en toch zelf beneden gewoon uit de auto gestapt. Een echtpaar dat de brug net 2 minuten eerder was gepasseerd en zich nu op de camping gretig laat interviewen. Berichten op sociale media – het moeten er tienduizenden zijn geweest - worden ge-liked en spoorslags doorgegeven.

The Blame Game

15 augustus 2018. Journalisten bellen verantwoordelijke politici, de directie van de concessiehouder en tal van deskundige en ondeskundige belangrijke personen. Bij deze belrondes gaat weliswaar enige beleefde aandacht naar de slachtoffers, maar overheersend uit deze periode zijn de rondgierende speculaties over de oorzaak.  Beschuldigingen in overvloed. The Blame Game naarstig en fanatiek bedreven. Bij de Morandibrugcatastrofe startte dat spel dus al na een dag. Het levert gesprekstof te over in buurtcafés en op de bank bij de televisie. The Blame Game was de naam van een humoristisch programma in Engeland, met als deelnemers een aantal professionele humoristen, populaire publieke figuren, die met leuk doen hun brood verdienden. Dat programma startte in 2005 en heeft jaren lang miljoenen kijkers en luisteraars vermaakt.

In Genua is het spel van elkaar beschuldigen en zich zelf vrijpleiten in hevigheid losgebarsten. Betrokkenen wijzen met  grote overtuiging naar elkaar voor de verantwoordelijkheid van de ramp. Het was niet mijn schuld was het hoofdthema van alle betogen. The Blame Game in de heftig giftige, vijandelijke praktijk in optima forma. Wij schrijven zwarte bladzijden van een verwijtbaar falend systeem van technisch risicomanagement.

De opiniemakers

Volgens de directeur van de verantwoordelijke wegbeheerder Autostrade was er echter geen enkele reden om de ingestorte brug als gevaarlijk te beschouwen. "De instorting was onverwacht en niet te voorspellen", zei Stefano Marigliani tegen persbureau Reuters. "De brug werd continu in de gaten gehouden. Zelfs meer dan wettelijk nodig was.” Het is de gebrekkige staat van onderhoud van veel Italiaanse bouwwerken, aldus de Italiaanse minister van Infrastructuur en Transport Danilo Toninelli. Minister Matteo Salvini zette hij zich hard af tegen de beperkingen die de Europese Unie aan Italië oplegt wat betreft staatsuitgaven. Volgens hem bewijst het incident dat Italië meer geld moet investeren in zijn infrastructuur, ongeacht wat de EU hierover heeft bepaald: "We moeten onszelf afvragen of we de EU-regelgeving belangrijker vinden dan de veiligheid van de Italiaanse burgers. Wat mij betreft niet." Het is een merkwaardige redenering. In Genua stort een brug in. De EU in Brussel is daarvoor verantwoordelijk. Een woordvoerder van de Europese Commissie wees er fijntjes op dat Italië in de begrotingsperiode 2015 – 2020 € 2,5 miljard uit Brussel krijgt voor verbeteringen in de infrastructuur. Hoezo, de schuld van Europa? Vice premier Di Maio suggereerde dat oud-premier Matteo Renzi van de familie Benetton (die de concessionaris Autostrada controleert) geld heeft gekregen. Het is de schuld van vorige regeringen en van de beheerder van de tolweg. De concessie moet worden teruggedraaid (dat vergt een enorme schadevergoeding wegens ontbinding van een contract) of er moet een enorme boete worden geheven.

De experts

Diverse stuurlui aan de wal voorspelden al eerder dat de brug “binnen 10 jaar” of “binnenkort” of “ieder moment” zou instorten”. Een ingenieur van de universiteit heeft twee jaar geleden al voorspeld, dat dit zou gebeuren; dat staat nu met trots in de krant; een Duitse vrachtautochauffeur heeft het aan de roestplekken op de pilaren al lang zien aankomen. “Die brug had eigenlijk gesloopt moeten worden”. Of nog een citaat: “Morandi was een begaafd ontwerper met een schitterende intuïtie, maar hij kon in de praktijk niet zo goed rekenen. Hij heeft octrooi gekregen op zijn tuien, maar de techniek is verder nergens toegepast.” Tot zo ver enkele experts, die van ver weg hun mening mochten geven.

Een rondgang door de kranten in Italië, Duitsland, Frankrijk, het VK, Australië, en de USA leert dat belangrijke dagbladen eigen bevriende experts hebben gepolst om een de oorzaak aan te wijzen. Dat levert een bontheid van opinies en speculaties op. Een greep: verwaarloosd onderhoud; brug was aan het einde van zijn natuurlijke levensduur; te zwaar beladen vrachtauto’s, want transportbedrijven sjoemelen met voorschriften voor maximale belading; op het moment van instorten woedde een onwaarschijnlijk hevige onweersbui; het was blikseminslag, er werden net werkzaamheden uitgevoerd; het ontwerp is verkeerd; andere expert: nee, aan het ontwerp heeft het niet gelegen; de toegepaste enkelvoudige stalen tuien, gevat in voorgespannen beton, zijn een prooi van corrosie, die al tientallen jaren aan de gang is en niet makkelijk wordt onderkend; wisselende belasting veroorzaakt metaalmoeheid; wegdelen, eveneens uit voorgespannen beton hebben het begeven; de brug is niet bestand geweest tegen de voortdurende zwaar wegende files; een van de tuien heeft het begeven, waarna een groot stuk van het wegdek neerkwam en de ondersteunende kolom meetrok.

Inside experts

Maar daar is ook La Stampa op vrijdag 18 augustus, die een rapport van de faculteit Architectuur van de Universiteit van Genua uit 2001 – 2003 achterhaalde betreffende de tuien uit staaldraad, gevat in voorgespannen beton, die van de toppen van de kolommen in een omgekeerde V naar het wegdek lopen. Vanaf het begin van het bestaan van de brug (1967) bleken deze tuien gevoelig voor agressieve stoffen die de industrie in de omgeving uitstootte. Het was aanvankelijk lastig de interne corrosie aan te tonen. Maar in de jaren negentig lukte dat wel. De bevindingen waren schokkend voor de onderzoekers. In 2017 meldde de Polytechnische Universiteit van Milaan in een nieuwe, vertrouwelijke studie aan Autostrade opnieuw dat het verkeerd zat. Een tender voor renovatie werd uitgeschreven. Inschrijving in september 2018. Geschatte kosten € 20 miljoen. Als we die 2 rapporten nu eens leggen naast de gefundeerde veronderstellingen van een dichtbij huisexpert op het gebied van bruggen, Dr. Ir. Cor van der Veen. Zie figuur. Achtereenvolgens gebeurt het volgende:

1. Het bevestigingspunt van een van de tuien bezwijkt, waardoor het brugdeel dat door die tui wordt gedragen kantelt en valt,

2. Dan valt ook het opgelegde tussenbrugdeel naar beneden,

3. De pyloon wordt nu slechts aan een zijde belast en kantelt de andere kant op.

 

 

Schets van Dr. Ir. Cor van der Veen over de mogelijke oorzaak met toelichting. Bron https://www.deltatudelft.nl/article/zwakke-schakel-werd-brug-genua-fataal, 16 augustus 2018.

Op internet was een vaag, inmiddels verwijderd filmpje te vinden dat deze verklaring ondersteunt. Je ziet een vangrail van zeer nabij en daarboven in een verte een tui aan de bovenkant van een pyloon breken. De tui schiet los als een elastiekje.

Verdere ferme taal

Minister Matteo Salvini zegt er "alles aan te gaan doen om de verantwoordelijken achter deze enorme ramp" te achterhalen. Dat kan duiden op verantwoordelijkheden van ingenieurs. Het zijn ferme woorden van een bewindsman, die nog maar net een paar maanden op zijn stoel zit en nu wordt geconfronteerd met een ernstige ramp met ingrijpende gevolgen voor de gehele verkeerssituatie in Noord Italië. Salvini stelde daarbij dat de schuldigen voor "alles moeten betalen." De uitspraken komen vlak voordat de begroting voor 2019 door de coalitie moet worden opgesteld. De coalitie van Conte, over het algemeen niet op de hand van de Europese Unie, wil dat de EU de regels voor het begrotingstekort versoepelt. De Officier van justitie in Genua onderzoekt het ongeluk met de vraag of er sprake is van “verwijtbare doodslag”. Ook hij zal verantwoordelijken opsporen.

De brug in het kort

Hij is ontworpen door Riccardo Morandi en gebouwd tussen 1963 en 1967 door de Italiaanse aannemer “Society for Water Pipelines”. De lengte is 1.102 m, het wegdek ligt op 45 m hoogte; 3 kolommen van gewapend beton reiken tot 90 m in hoogte. Het is een tuibrug. Het wegdek tussen pylonen wordt gedragen door twee tuien, ieder aan een kant van de brug. Een revisie vond plaats in 2016. Onderhoud ging sindsdien ononderbroken door. 

De Morandibrug in aanbouw in 1965. De eerste pyloon staat. De vier stalen tuien, gevat in voorgespannen beton zijn aangebracht.

 

 

De brug met fraai ontworpen toegangswegen in mei1968, kort na de ingebruikname.

 

De verantwoordelijkheid van de ingenieur

Sinds de oprichting in 2013 van Risico Beheer & Techniek  is de verantwoordelijkheid van de ingenieur een centraal thema geweest. Voorzitter Jan Meissen getuigde daarvan in zijn openingsspeech om er later bij afdelingsvergaderingen vaak op terug te komen. Die verantwoordelijkheid zou inhouden dat technici in geval van een incident, dat wordt veroorzaakt door ondeugdelijk werk, zoals ontwerpfouten, verkeerde uitvoering of falend onderhoud verantwoording moeten dragen voor hun handelen of nalaten.  

Maar wat is nu toch die professionele verantwoordelijkheid van technici? Waarop is die gestoeld? In welke mate kun je een ingenieur verantwoordelijk houden voor een incidenteel incident? Welke criteria te hanteren? Waarom zijn bij een nieuwbouwproject verantwoordelijkheden opgesplitst? Hoe ligt dat bij onderhoud aan een bestaand stuk infrastructuur? Hoe waardeer je de resilience van een systeem, een infrastructuur, een installatie? Wie is verantwoordelijk voor die resilience? Ik zie de contouren van een volgend symposium al opdoemen.

 

 

Diepe verticale scheuren in  de  pylonen

 

Beschadigingen in betonnen pylonen. Afbeeldingen Google Maps, 2017

 

Pylonen met tuidraden. Afbeelding Google Maps.

 

 

Brokstukken van wegdeel en pyloon. Foto Luca Zennaro Epa, It.

 

 

Een groot stuk straat ligt juist over het kanaal; op de achtergrond de invalide brug. Foto Swissinfo SWI.ch.

Systeemfout

Met de informatie die we nu hebben lijkt de ramp van de Morandibrug het gevolg van een systeemfout. Er zijn opdrachten gegeven voor wetenschappelijk onderzoek. Er zijn ten minste twee rapporten die het dreigende gevaar hebben gesignaleerd. Het rapport van de universiteit van Genua uit 2001 – 2003 was niet mis te verstaan. Toen had men al actie moeten nemen. Maar kennelijk is dat rapport in de bestuurlijke organisatie van het land niet opgepakt, want het heeft niet tot ingrijpende renovaties geleid. De verantwoordelijke autoriteiten hebben een ander gezichtpunt ingenomen dan de rapporterende technici. Prioriteiten zijn onder invloed van budgettaire krachten en politieke spanningen niet gelegd bij het noodzakelijke onderhoud. Het instorten kan voor de verantwoordelijke ambtenaren en daarmee de verantwoordelijke politici niet als een verrassing zijn gekomen. Nee, het was geen Blinde Vlek. Een samenleving moet technici een stem geven, een stem die ruimte biedt tot noodzakelijke actie. Nu heeft men de rapporteurs gedegradeerd tot genegeerde klokkenluiders. Hun gelijk is onder puin en grote brokstukken de Genuaanse grond ingeboord.

 Het had zo anders gekund met romantiek en warmtestromende nostalgie

Eind van een fenomeen door een drama met verliezen aan mensenlevens en reputaties door droefgeestig bestuurlijk falen. Een schadepost die zeker 25 a 30 maal hoger is dan doelmatig onderhoud zou hebben gevergd. Dit heeft Morandi niet verdiend. Hoe anders had het gekund. Italië had toch zes dagen voor het bezwijken de brug kunnen sluiten, ordelijk kunnen demonteren, keurig volgens de Europese milieuvoorschriften en daarbij één pyloon kunnen laten staan als historisch monument met een erkenning als mondiaal technisch erfgoed. In Rotterdam doen we dat zo. Daar staat De Hef als monument fier overeind. Eerbetoon aan onze talentvolle grootvaders met hun instrumenten en gereedschappen die nu ouderwets zijn, maar met ingenieuze creativiteit, doorzettingsvermogen en overtuiging prachtige infrastructuur maakten. Het zijn de laatste uilen van Minerva uit de tijd dat de beschaving historisch-technische hoogtepunten creëerde waarbij wij nu nog in volle bewondering eerbiedig stil zijn.

 

 

 

De Hef in Rotterdam, formeel de Koningshavenbrug, rijksmonument, in gebruik van 1927 tot 1993 als spoorbrug met twee sporen op het traject Rotterdam – Breda. Foto Wiki.

 

 

Rotterdam, 9 juli 2019

Mr. Ing. John van der Puil

Bestuurslid Afdeling RisicoBeheer en Techniek

Lid Programma Commissie

Op persoonlijke titel

Zie ook

Nieuws KIVI

Nieuws De Ingenieur

Activiteiten KIVI

Vacatures De Ingenieur

Meer +
Minder -