Het probleem lijkt simpel en ook de oplossing oogt overkomelijk. Nederland krijgt de komende decennia jaar fors meer stroom uit zon en wind. Dus moeten er meer kabels in het elektriciteitsnet komen. Toch blijkt dat allerminst eenvoudig. Artikel uit FD.nl
Tennet wil de komende tien jaar 12 mrd investeren in Nederland.
Tennet is eigenaar van het Nederlandse hoogspanningsnet: miljarden zijn nodig voor de uitbreiding van het net, onder meer voor de aansluitingen van de windparken op zee. Dat vereist 'een plan van aanpak en een duidelijke planning', zei bestuursvoorzitter Manon van Beek halverwege februari, tijdens een bijeenkomst in Schiedam.
Naast Tennet zijn er drie grote regionale beheerders van het midden- en laagspanningsstroomnet: Alliander, Enexis en Stedin. En Alliander verlangt de facto hetzelfde als Tennet. Het bedrijf is eigenaar van het gas- en stroomnet in vijf provincies.
Komend jaar gaat Alliander €844 mln investeren. En het wenst meer regie. 'Zodat wij minimaal vijf jaar van tevoren weten waar, wanneer en wat aan de elektriciteitsnetten moet gebeuren', aldus het jaarverslag.
Bestuursvoorzitter Ingrid Thijssen zei in een telefonische toelichting: 'Het energiesysteem wordt een enorme puzzel.'
Uitbreiding
Geplande investeringen in hoogspanningsnet in tien jaar, in € mrd
Relatief makkelijk
Enexis pleit voor hetzelfde. 'Hoe meer duidelijkheid er is over de koers (...), hoe efficiënter we investeringen kunnen inplannen', aldus het jaarverslag.
Ook Enexis zal de komende jaren honderden miljoenen steken in het netwerk. Het bedrijf pleit daarbij voor 'nieuwe wettelijke kaders'. 'Technische mogelijkheden om het net efficiënter te gebruiken zijn voorhanden. Bestaande regelgeving laat het gebruik hiervan echter niet altijd toe.'
Technische mogelijkheden om het net efficiënter te gebruiken zijn voorhanden’
• Jaarverslag Enexis
Ze voelen zich dus een beetje ongemakkelijk, de Nederlandse netbeheerders. Die positie is hen ongewoon. Want al zijn netbeheerders een redelijk nieuw fenomeen, ze leidden wel een relatief gemakkelijk bestaan.
Liberalisering
Netbeheerders zijn een kind van de liberalisering. Alliander was ooit van Nuon, Enexis van Essent, Stedin van Eneco. Energieproductie, zo besloot politiek Den Haag, was een commerciële business.
Dat kon worden overgelaten aan de markt. Dus werd opwekking zo'n tien jaar geleden gesplitst van de levering. Nuon en Essent werden vervolgens subiet verkocht.
De kabels, dat was vitale infrastructuur. Alliander en Enexis mogen niet worden verkocht - elke Nederlander mag van energieleverancier wisselen, maar een inwoner van Lelystad is per definitie klant van Alliander en iemand in Helmond van Enexis - en bleven in handen van provincies en gemeenten.
Ondertussen groeide op de achtergrond in de afgelopen tien jaar Tennet, voor 100% in handen van de Nederlandse Staat, uit tot een reusachtige onderneming.
Het bestaan van netbeheerders
De markt is gereguleerd, de bedrijven worden betaald via tarieven waar de ACM over waakt. Inkomsten verzekerd, overnames uitgesloten.
Hoe ze bestaan? De markt is gereguleerd, de bedrijven worden betaald via tarieven waar de ACM over waakt. Inkomsten verzekerd, overnames uitgesloten. Samen hebben de netbeheerders een stroomnet van zo'n 300.000 kilometer: inkomsten genoeg.
Netverzwaring
En toen kwam de energietransitie. Dat is een containerbegrip met een weinig concrete inhoud.
Maar gezien de geplande windparken in de Noordzee, de hausse aan zonneparken, de storm aan initiatieven om daken van scholen en corporatiewoningen vol te leggen met zonnepanelen, is de richting duidelijk: er zal meer stroom komen.
Dat is ook hard nodig. Nederland moet van het gas af. De toekomst van de auto is er één met een stekker.
De door zon en wind opgewekte elektronen moeten worden afgevoerd. Oftewel: meer kabels, en waar nodig dikkere kabels, in de grond. Netverzwaring, heet dat in jargon.
Raad van State
Alleen is dat minder eenvoudig dan het lijkt. Dit zei Tennet bij de jaarcijfers: 'De aanleg van het hoogspanningsnet van Doetinchem naar het Duitse Wesel duurde tien jaar.
Daarvan was twee jaar de bouw.' De voorbereiding vergde zo'n acht jaar: studies uit de omgeving, inspraakrondes, een procedure tot aan de Raad van State. Lengte van de lijn, in Nederland: zo'n 22 kilometer.
Dat is redelijk exemplarisch voor de netverzwaring. Het aanleggen van nieuwe kabels betekent het openbreken van straten en wijken. Bewoners hebben inspraak, bestemmingsplannen worden aangepast. En het bouwen van een transformatorstation duurt zo maar langer dan een jaar.
Onnodige kosten
Peter Molengraaf, de vorige topman van Alliander, zei in 2016 nog in een gesprek met het FD: 'De eerste gedachte moet niet langer zijn: er is een probleem en dus moeten er meer kabels de grond in.'
Die woorden echode Manon van Beek van Tennet onlangs. 'Hoe kunnen we minder méér investeren?'
Dat was een vraag waar het hoogspanningsbedrijf zich over buigt, zei de bestuursvoorzitter. Hoe vermijdt Tennet onnodige kosten?
Slimme netten
Alle netbeheerders roepen om 'innovatie', ook zo'n ondefinieerbaar begrip. 'Slimme netten' moeten in de toekomst de dure, en tijdrovende verzwaring beperken.
Het bestaande net moet beter worden gebruikt. Nu heeft het stroomnet nog reservecapaciteit. Een soort vluchtstrook. Waarom meer netten aanleggen wanneer die vluchtstrook nog gebruikt kan worden? Een zwaardere belasting van de huidige infrastructuur scheelt weer kosten.
‘Het elektriciteitsnet moet op veel plaatsen, en snel, verzwaard worden’
• Jaarverslag Alliander
Al zijn slimme netten en innovatie geen panacee. Uit het jaarverslag van Alliander: 'Het elektriciteitsnet moet op veel plaatsen, en snel, verzwaard worden.'
En Tennet gaat van die €12 mrd onder meer de netten op zee aanleggen. De verzwaring komt er dus toch wel.
Voorfinanciering
Dat moet worden bekostigd. Voorlopig worden investeringen nog betaald uit de tarieven.
Netbeheerders financieren de aanleg van een netwerk en verdienen dat uitgesmeerd over een aantal jaren terug via de tarieven, plus een beetje opslag. Als er fors meer kabels de grond in moeten, vergt dat extra investeringen.
Mark van Lieshout, cfo van Alliander, zei in de zomer van vorig jaar: 'Op lange termijn is het niet mogelijk alles te blijven voorfinancieren.' En dan? Privaat geld erbij is lastig. Aandeelhouders - gemeenten en provincies - zullen niet willen bijstorten.
Zeker is dat de tarieven omhoog moeten.
‘Op lange termijn is niet mogelijk alles te blijven voorfinancieren’
• Alliander CFO Mark van Lieshout in 2018