De werkgroep “Politiek en DV techniek” analyseert actuele politieke ontwikkelingen in de defensiesector. Zij levert onafhankelijke feiten en duiding vanuit de technologische kennis en ervaring van ingenieurs.
De werkgroep Politiek en Defensietechniek van het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs (KIVI) heeft onderstaande vragen en aanbevelingen over de Hoofdlijnenbrief van de bewindspersonen van Defensie van 11 februari 2022. Deze zijn opgesteld op basis van openbaar beschikbare stukken en kennis en ervaring op het gebied van defensietechnologie. De opmerkingen en vragen betreffen uitsluitend technologische of daarmee verband houdende aspecten.
De werkgroep is over het algemeen ingenomen met deze Hoofdlijnenbrief. Deze geeft een ambitie weer om de Krijgsmacht op orde te brengen en op diverse punten technologisch en materieel te versterken. Veel van de voornemens zullen echter concreet gemaakt en gekwantificeerd moeten worden in de aangekondigde defensienota. Hopelijk slagen de nieuwe minister en staatssecretaris er in om hun ambitie in de weerbarstige werkelijkheid te realiseren.
De werkgroep heeft nog wel onderstaande vragen en opmerkingen. Deze zijn mogelijk van belang voor de uitwerking van deze hoofdlijnenbrief in een defensienota.
Pag.2 - Europees gemiddelde 1,85% BBP
Het coalitieakkoord begroot 16,061 miljard Euro voor Defensie in 2024 en stelt dat dit 1,85% van het BBP in dat jaar zal bedragen. Door die twee getallen op elkaar te delen is af te leiden dat het coalitie-akkoord verwacht dat de omvang van het BBP in 2024 868,2 miljard zal zijn. Echter de Middel-Lange Termijn MEV van het CPB geeft een verwachte omvang van het BBP in 2024 van 954,1 miljard. Dat is 10% meer en zou dus een ruim 1,5 miljard hoger defensiebudget met zich meebrengen.
Pag.2 - Reeks bedragen investeringen
De over deze kabinetsperiode voor investeringen gereserveerde bedragen lijken omvangrijk. Voor het herstel van de slagkracht van de krijgsmacht, gebaseerd op de zich ontwikkelende dreiging van grootmachten en in de ring van instabiliteit rondom Europa, is het echter vermoedelijk onvoldoende. Dat wordt ondersteund door de defensievisie 2035, waarin werd aangegeven dat totaal 4-7 miljard structureel meer nodig is, i.p.v. de nu gemiddeld toegekende 3 miljard per jaar.
Er moeten dus keuzes worden gemaakt of andere vormen van financiering worden gevonden. Met kennis van de financiële sector kan worden ingezet op betalen van grote investeringen tijdens gebruik in plaats van deze vooruit te betalen. Diverse pensioenfondsen en verzekeraars hebben belangstelling. Het lijkt daarom toch relevant om de motie Belhaj van 30 okt 2019 uit te voeren.
Pag.3 Samenwerking bedrijfsleven
In de brief wordt aangegeven dat Defensie het concept om reservisten uit het bedrijfsleven in te zetten verder wil versterken. Dat concept lijkt echter één kant op te werken. Mogelijk is het denkbaar dat technisch opgeleide militairen ook bij bedrijven worden ingezet, als in een bepaalde categorie tijdelijk een overschot is?
Pag.4 - Klaar voor de toekomst / bureaucratie
Een van de belemmerende factoren om de krijgsmacht te moderniseren is de verstikkende bureaucratie, die almaar groter wordt. Vanuit de optiek van technologie zien wij dit sterk bij materieelverwerving, maar op veel andere gebieden lijkt dit ook aan de orde. Dit beperkt de wendbaarheid en flexibiliteit.
Pag.4 - Personeel / arbeidsextensieve krijgsmacht
In de brief komt het personeelstekort niet aan de orde. Met name het grote tekort aan technici is schrijnend. Het gaat daarbij niet alleen om arbeidsvoorwaarden. Zinvol en uitdagend werk is vaak nog belangrijker. Andere oplossingen, zoals bij iedere aankoop van materieel inzetten op een personeelsarme arbeidsextensieve krijgsmacht, kunnen dit tekort ook verminderen. Dit was een van de voornemens in de defensievisie 2035, die eind 2020 is gepubliceerd.
Pag.6 - Modernisering van IT
De laatste jaren zijn grootschalige IT-projecten aanbesteed op een manier die voor Defensie gebruikelijk is. Deze zijn niet geheel onomstreden en de gebruikte methode van aanbesteding en projectbeheer past niet bij de moderne agile & scrum ontwikkelingsmethode. Die wordt niet voor niets overal in de IT-sector gehanteerd. De steeds grotere mate van integratie van IT systemen, waarbij big data, kunstmatige intelligentie, cloudoplossingen en cyber security niet weer weg te denken zijn, maken een heroverweging van de inrichting van IT-projecten noodzakelijk.
Pag.6 - Instandhouding en vernieuwing van materieel / duurzaamheid en energietransitie
In de brief wordt alleen bij vastgoed ingegaan op de grote opgaven voor duurzaamheid en energietransitie, terwijl Defensie toch ook aan de klimaatdoelen voor 2030 en 2050 zal moeten voldoen. Als geen ander ministerie verwerft Defensie middelen die planmatig tot ver na 2050 inzetbaar moeten blijven. De energievoorziening van schepen, vliegtuigen en voertuigen is nauwelijks aanpasbaar als daar niet bij de bouw en ontwikkeling al rekening wordt gehouden. Bij nieuwe aankopen moet voor grote operationele systemen met een lange levensduur dus nu al rekening worden gehoude met de klimaatdoelen voor 2030 en 2050.
Pag.7 - Gerichte verbetering / nieuwe dreigingen
In deze paragraaf wordt de indruk gewekt dat cyber en het informatiedomein de enige nieuwe domeinen van dreiging zijn, terwijl nieuwe dreigingen, zoals hypersone wapens, ballistische raketten, manoeuvrerende munitie, e.d. zich snel en concreet ontwikkelen. Verder wordt versterking van verdediging tegen bestaande dreigingen met middelen die in het verleden zijn wegbezuinigd in het geheel niet genoemd. Het lijkt door de ontwikkeling van nieuwe dreigingen toch gewenst om eerder wegbezuinigde aantallen en verdedigingsmiddelen, zoals Patrouillevliegtuigen, fregatten en gevechtsvoertuigen, weer aan te vullen. Eventueel in een vernieuwde vorm, onbemand of zelfs autonoom opererend.
Pag.7 - Versterken van specialismen / militaire dreiging
De indruk wordt in deze paragraaf gewekt dat Nederland gaat specialiseren op cyber en inlichtingen. Defensie is echter meer dan deze twee aspecten, waarop Nederland in Europees verband thans ook niet in hoge mate excelleert. De militaire dreigingen zijn groot. Ook op kinetisch geboied. Deze kunnen niet slechts met cyber en inlichtingen worden bestreden.
Pag.7 - Gemeenschappelijke inzet / communautair of intergouvernementeel
In tegenstelling tot wat deze noemer doet vermoeden gaat het in deze paragraaf niet over communautaire, maar om intergouvernementele inzet. Dat bemoeilijkt de samenstelling, bewapening, logistiek en inzet. Zou het voorstelbaar zijn dat de door de Europese Commissie voorgestelde Rapid Deployment Capacity een communautaire capaciteit wordt?
Pag.8 - Goed benutten van het Europese Defensie Fonds (EDF) bij gezamenlijk onderzoek en ontwikkeling
Een van de lastige onderwerpen van het EDF is co-financiering. Defensie heeft nu 20 miljoen beschikbaar om bedrijven daarbij te steunen en EZ heeft eveneens 20 miljoen euro. Dit is echter slechts zéér beperkt ten opzichte van de 8 miljard euro co-financiering die Europabreed voor het goed uitvoeren van het EDF beleid nodig is. Nederland kan daardoor niet gelijkwaardig meedoen. Dan zou het bedrag voor co-financiering ongeveer 400 miljoen moeten zijn. Behalve het sterk vergroten van directe bijdragen zou het in kansrijke projecten ook zinvol zijn om de directe bijdrage te vervangen door een garantieregeling.
Pag.8 - Gezamenlijk ontwikkelen van defensiecapaciteiten
Het voornemen om complete capaciteiten samen met ander landen te ontwikkelen en aan te kopen stuit in de praktijk vrijwel altijd op onoverkomelijke problemen. Verschillen in planning en gewenste opleveringsperiode, nationale operationele eisen, verwervings- en politieke goedkeuringsprocedures en industriële lobby's blijken meestal niet overbrugbaar.
Mogelijk kan dit alleen als de begroting-, aanbestedings- en goedkeuringsprocedures, nationale eisen, ed. woreden aangepast. Ook zou Nederland aansluiting kunnen zoeken bij de LOI-groep en OCCAR.
Pag.9 - Strategische autonomie en een vitale technologische en industriële basis
Strategische autonomie kan niet bereikt worden als de Nederlandse defensieindustrie alleen toeleverancier van onderdelen aan buitenlandse bedrijven zou worden. Vier aspecten zijn essentieel voor een vitale defensiesector en strategische autonomie:
- Een sterke kennispositie op het gebied van complexe en innovatieve wapensystemen bij de kennisinstituten,
- Een krachtige organisatie binnen Defensie om projecten te beheren en de industrie aan te sturen. De DMO zou versterkt moeten worden om effectief als ‘smart buyer’ en ‘smart integrator’ van wapensystemen te kunnen optreden.
- Bedrijven moeten complete verkoopbare systemen ontwikkelen en produceren en niet slechts onderdelen. ⅔ van de productie van de defensieindustrie wordt immers geëxporteerd.
- Als van bedrijven eigen inzet en betrokkenheid wordt verwacht is daarnaast een grote mate van marktzekerheid van belang. Onder andere zijn aanbestedingen onder art. 346 VWEU en launching customership daarvoor geschikte instrumenten.
Pag.9 - Het ecosysteem van Defensie, kennisinstituten en bedrijfsleven - ESG criteria bij financiering
Voor het goed functioneren van het ecosysteem is de toegang van bedrijven tot private financiering van groot belang. Dit wordt echter bemoeilijkt door de Environmental, Social en Governance (ESG)-criteria die de Europese Commissie van toepassing gaat verklaren op private investeringen. Defensie scoort zeer slecht op deze criteria, net als o.a. tabaks, kansspelen en fossiele brandstoffen. Als een bedrijf meer dan 5% omzet uit defensieproducten realiseert wordt de toegang tot financiering bemoeilijkt. Dit kan ook de overheid treffen, nu de vraag naar “groene obligaties” sterk stijgt en obligaties geen “groen” label meer kunnen krijgen als de hoofdsom eventueel aan Defensie-producten kan worden besteed. Dit belemmert het op het democratisch en rechtsstatelijk gemandateerde overheidsbeleid. Het lijkt ongewenst, dat de Europese ESG taxonomie de Europese zelfverdediging belemmert. Sowieso lijkt het noodzakelijk dat de reputatie van de defensiesector op het gebied van ESG-criteria wordt verbeterd.
_____________________________
Den Haag, 21 februari 2022
Meer informatie over de werkgroep Politiek en Defensietechniek vindt u via deze link.
Heeft u nog vragen? Neem dan contact op met de werkgroep via E: jw@kividv.nl
Wilt u de commentaren en adviezen van de werkgroep per email ontvangen? Meld u aan via deze link.
Disclaimer: De gegeven feiten en meningen zijn gebaseerd op open bronnen en op de kennis en ervaring van werkgroep leden.
Als onderdeel van de beroepsvereniging KIVI is de werkgroep onafhankelijk van politieke partijen, overheden en bedrijven.
Dit is geen officieel standpunt van KIVI. De vereniging aanvaardt geen aansprakelijkheid voor hetgeen door de werkgroep of haar leden naar voren is gebracht.
Foto: Tweede Kamer