Andere ethiek, andere cultuur - stammenstrijd en ongeschreven recht (2)

De afdeling RisicoBeheer en Techniek (RBT) van het KIVI (Koninklijk Instituut van Ingenieurs) bestudeert opvallende gebeurtenissen, analyseert die en tracht wegen te vinden technische risico’s beter te beheersen. Dit keer opnieuw het spanningsveld tussen vestigingen in andere culturen en het moeizaam omgaan met andere ethiek, andere machtsverhoudingen en ongeschreven recht. Over lastige risico’s, die uitgroeien tot problemen waarvoor we als technici geen oplossingen hebben. Als opstanden in een bepaald land structureel worden zijn het dan nog risico’s in de zin van toekomstige onzekerheden? Gaat het dan nog over techniek? De verantwoordelijkheid van de ingenieur. Een dilemma.

_{Voor de ‘goede’ bevolkingsgroep heerst voorspoed en geluk. Foto: www.smallstarter.com}

Ontevredenheid structureel, geweld neemt toe

Mijn vorige column van enkele dagen geleden ging over risico’s die weliswaar samenhangen met techniek, maar die naar mijn mening niet door alleen technici zijn op te lossen. Ik stelde dat dergelijke onwelgevallige incidenten wel door technici zijn te signaleren, maar dat voor de oplossing samenwerking met andere disciplines noodzakelijk is. Twee weken later brak onze nieuwe president Gerard Schotman in zijn eerste Ingenieurs Troonrede een lans voor samengaan met andere disciplines dan technische. De wereld is groter dan alleen techniek.

Op 5 oktober 2016 (pag. E2) meldt de NRC een nieuwe golf van geweld en verwoesting van buitenlandse bedrijven in Ethiopië, waaronder Afrika Juice bij de stad Adama. Dit is een joint venture van Afrika Juice in Den Haag en de Ethiopische overheid. De laatste gedraagt zich autoritair. Er is nauwelijks democratie in het land. De economische groei is hoog. Ethiopië laat niet na websites vol te schrijven met schitterende romantische foto’s van ordelijke, aangeharkte plantages met prachtige vruchten en veel mooie, gelukkige mensen.

Maar arme inwoners – dat zijn er vele malen meer dan de groep rondom de heersende macht - zijn vervreemd van hun heersers. In verschillende delen van Ethiopië is het onrustig. Vorige week heeft de regering de noodtoestand uitgeroepen. Verwoestingen gaan echter door. In Europa uit ontevredenheid met heersende klasse zich door tegenstemmen bij referenda. In Ethiopië géén referenda.

Een frisse rapportage, nog nat van de inkt

Is het toeval dat The Land Matrix juist begin oktober een nieuw rapport heeft uitgebracht met een actueel overzicht van land dat westerse ondernemingen in ontwikkelingslanden bezitten? The Land Matrix brengt in kaart hoeveel land in ontwikkelingslanden door andere dan nationale eigenaren wordt ontwikkeld, gecultiveerd en gebruikt voor export van landbouwproducten. Zie www.thelandmatrix.org/eu - Analytical Report of the Land Matrix II, International Land Deals for Agriculture, 2016.

Enkele cijfers

Wereldwijd bestaan er meer dan 1000 “land deals” voor landbouwgrond. In Afrika met tien miljoen hectare komt het fenomeen het meest voor. Daarna volgen Oost-Europa en Zuidoost Azië. Het gaat altijd om gebieden die voorheen werden gebruikt door plaatselijke landbouwers. De overeenkomsten tussen overheden en buitenlandse ondernemingen vormen de kiemen voor conflicten met de plaatselijke bevolking. Die heeft geen overzicht, geen inzicht in wat er gaat gebeuren met hun grond; overheid betracht geen openheid.
Investeerders uit West-Europa spannen de kroon met 315 contracten. Totaal is 26,7 miljoen hectare sedert 2000 in vreemde handen overgegaan. Dat is ongeveer 2% van het aardoppervlak, ongeveer het Verenigd Koninkrijk plus Slovenië. Nederlandse investeerders doen aardig mee. Zij bezitten in het buitenland in zijn totaliteit gebied groter dan een derde deel van de oppervlakte van Nederland.

Risicobeheer

Als uit onderzoek blijkt dat investeren in landbouwgrond in het buitenland een vrijwel zekere conflictsituatie in interne politieke verhoudingen teweeg brengt, gaat het dan nog wel om een risico? Er bestaat structureel een groep mensen die het beter krijgt door de investering. Daartegenover staat een machtige, niet in toom te houden massa mensen die geen andere weg ziet dan geweld. Dit effect is geen onzekerheid meer.

Uw auteur in de klem - conclusie

We weten nu zeker dat het zo zal gaan. Er is nog veel zendingswerk te verrichten om rust in samenlevingen na te streven. Dat lijkt me niet tot technische risicobeheersing te behoren. Die conclusie zou betekenen dat wij ons als ingenieurs van deze vragen moeten distantiëren. Maarrrrrr …..

Op 31 augustus 2016 (zie hier) schreef ik (hier geparafraseerd) in mijn conclusie over de verantwoordelijkheid van de ingenieur dat hij niet de sluier moet hangen voor de negatieve aspecten van de ontwikkeling van de technologie. Ik schreef dat toen uit volle borst!

Stel dat mij als technicus morgen gevraagd wordt leiding te geven aan een team om een haalbaarheidsstudie op te zetten voor een fruitfarm van 50 hectare in Swania, inclusief de logistiek met wegen, havens en een startbaan voor transportvliegtuigen? Roep ik dan eerst een paar capabele sociologen, antropologen en sociaal psychologen met specialisatie Swania bij elkaar? Als ik navraag doe of aan sociaal-politieke aspecten aandacht wordt besteed en blijkt dat niemand daaraan gedacht heeft, terwijl mijn baas de hete adem van de investeerder in zijn nek voelt? Wat doe ik dan? Word ik klokkenluider?

Roept u maar!

Geschreven op persoonlijke titel.