De verantwoordelijkheid van de medisch specialist en de verantwoordelijkheid van de ingenieur
A&O (Analyse & Ontwikkeling) is een werkgroep van de afdeling RisicoBeheer en Techniek (RBT) van het KIVI (Koninklijk Instituut van Ingenieurs). A&O bestudeert opvallende gebeurtenissen, analyseert die en tracht wegen te vinden technische risico’s beter te beheersen. Dit keer maatschappelijke verantwoordelijkheid van de ingenieur.
In de serie zomergasten van de VPRO werd zondag 28 augustus Prof. Dr. Andrea Maier, hoogleraar gerontologie geïnterviewd. We zagen een mooie, charmante jonge vrouw van 38 jaar met enthousiasme zeer positief over haar vak spreken. Haar onderzoek betreft het vertragen van het verouderingsproces. Zij stelt dat het ‘binnenkort’ mogelijk zal zijn de vermindering van celdeling die zich op latere leeftijd manifesteert weg te nemen met medicatie. Interviewer Thomas Erdbrink stelde daarop dat deze ontwikkeling de mensheid wel een ernstig probleem zou opleveren. Hoe moeten we dan omgaan met al mensen die allemaal 120 – 130 jaar worden? Hoe moeten de jongeren de pensioenen voor al die oudere mensen verdienen? Hoe brengt de aarde voldoende voedsel op om al die monden te voeden? Het kost nu al zo veel pijn!
Haar antwoord daarop was dat dit weliswaar een vraag is, maar niet een medische vraag. Het is een probleem en daar vinden we wel wat op. Honderd jaar geleden was de gemiddelde leeftijd van de mens 40 jaar, nu loopt die tegen de 80. Iedere specialist – en dus de medische wetenschap - die een patiënt geneest verlengt een leven en draagt daarmee bij aan de veroudering van de mensheid. Daardoor neemt de bevolking ook zonder anti-verouderingsmiddelen enorm toe. Toch hebben we er steeds wat op gevonden. Zonder het te noemen doelde zij daar op technische ontwikkelingen die dit inderdaad voor een groot deel hebben opgevangen.
Die reactie was een verrassend, maar op zichzelf een correct antwoord. Maier stelt dat zij werkt aan ontwikkeling van de wetenschap waarbij het omgaan met de consequenties niet tot haar verantwoordelijkheid behoort.
Ik heb er het beleidsplan 2015 van RBT nog eens op nageslagen en wel bijlage 1, genaamd Kader, Missie en Visie. Daarin staat dat de maatschappelijke positie van de ingenieur met zich mee brengt dat hij medeverantwoordelijkheid draagt voor de consequenties van zijn handelen.
Het doel is daarom het opstellen van werkwijzen en adviezen met betrekking tot proces, vorm en inhoud van informatie over risico’s en het beheer daarvan. Dit betreft managementinformatie en gerelateerde communicatie in brede zin, inclusief de motivatie en het verantwoordingsproces rond afwegingen en restrisico's. Verwacht mag worden dat daarmee een gebalanceerde beeldvorming zal ontstaan die het creëren van een breed draagvlak zal vergemakkelijken.
RBT gaat dus verder. RBT wil zich wel degelijk inlaten met consequenties van technische ontwikkelingen. Zoals voorzitter Jan Meissen herhaaldelijk stelt: het gaat om de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de ingenieur. Hij draagt verantwoording voor zijn werk. Kortom, als technici moeten we duidelijk maken welke risico’s wij creëren en hoe wij denken daarmee om te gaan.
Maier heeft het makkelijker dan veel technici die aan verdere technologische ontwikkelingen werken. Het gevolg van massaal ouder worden kan iedereen zich voorstellen. Politici kunnen daarop hun beleid afstemmen. Ondernemers kunnen de komende groeimarkten benutten voor hun strategie.
Bij technische ontwikkelingen ligt dat vaak zo anders. Het is technisch mogelijk, dus doen we het. Veel technische vindingen zijn de maatschappij opgedrongen. Honger naar risico’s, ijver, winst, ambitie, ijdelheid, roep om erkenning hebben talrijke technische ontwikkelingen opgeleverd waarop de samenleving geen invloed had. Het overkwam de mensheid. De industriële revolutie is een mooi voorbeeld, maar ook de ontwikkeling van de auto, internet en vandaag de dag big data. De Franse filosoof Ellul daarover: er wordt gezegd dat de ontwikkeling van de technologie een oplossing zou zijn voor alle hedendaagse maatschappelijke problemen en de enige oplossing voor vooruitgang. Maar men houdt liever een volledige sluier voor de negatieve aspecten*. Ik zeg niet dat Ellul helemaal gelijk heeft. Maar hij heeft wel een punt.
Nu wil RBT juist voorkomen dat de wereld zich verder ontwikkelt zoals Ellul beschrijft. De ingenieur draagt maatschappelijke verantwoordelijkheid. Hij moet de effecten van zijn werk inzichtelijk maken voor anderen. Een mooi streven.
Mr. Ing. John van der Puil ©
Bestuurslid Afdeling RBT van het KIVI
Portefeuille Analyse & Ontwikkeling
Op persoonlijke titel.
* Jacques Ellul, Le bluff technologique, 2010 -2012, Hachette, Paris.