Technische risico’s en klokkenluiders - over gevolgen van bewust gemaakte fouten

A&O (Analyse & Ontwikkeling) is een werkgroep van de afdeling RisicoBeheer en Techniek (RBT) van het KIVI (Koninklijk Instituut van Ingenieurs). A&O bestudeert opvallende gebeurtenissen, analyseert die en tracht wegen te vinden technische risico’s beter te beheersen. Dit keer het omgaan met klokkenluiders. Maar ook de klokkenluider heeft een ethische plicht.

_{Foto: www.gewoon-nieuws.nl}

Case

“SBM Offshore trekt zaak tegen klokkenluider in” (NRC 7 september 2016, p. E2). Het is normaal dat een gedaagde opgelucht ademhaalt wanneer de eisende partij een tegen hem aangespannen zaak intrekt. Niet dit keer. Het is een unieke zeldzaamheid dat iemand fel bezwaar maakt niet verder in rechte betrokken te worden. Klokkenluider Jonathan Taylor dreigt nu zelf stappen te nemen. Hij volhardt: SBM is schuldig aan “criminele activiteiten”. “Dit besluit is een waanzinnige stap”, aldus Taylor. Maar heeft Taylor gelijk?

Als een organisatie fouten onder het tapijt veegt loopt zij groot risico dat iemand in de eigen organisatie misstanden openbaar maakt. Dat kunnen gewaagde ontwerprisico’s zijn, onvoldoende gecheckte berekeningen, fouten in uitvoering, onverantwoorde besparingen, beknibbelen op kwaliteit materialen, onvoldoende tussentijds testen, niet doordenken, omkoping door agenten. Beter is risico’s onder ogen zien. Risico’s transparant maken.

Schoon schip gemaakt – of toch niet ?

In juli 2016 schikte SBM corruptiezaken voor de tweede keer, nu met de Braziliaanse autoriteiten, nadat met het Nederlandse Openbaar Ministerie al was geschikt voor $ 240 miljoen. Met de Braziliaanse schikking is $ 500 miljoen gemoeid. Daarmee is de kous niet af. De Amerikaanse justitie onderzoekt de zaak verder. En dan is er de jurist Taylor, de Snowdon van SBM. Hij heeft voordat hij werd ontslagen bestanden gekopieerd. Hij stelt dat SBM jarenlang corruptie en strafbare feiten heeft gepleegd. Taylor wil vennootschappen en personen strafrechtelijk laten vervolgen wegens bewust op malafide wijze zaken doen. SBM heeft daarop Taylor gedagvaard in een civiele procedure voor de rechtbank Rotterdam wegens “lasterlijke informatie”. Die procedure wil SBM intrekken om nu eindelijk eens schoon schip te maken. Taylor verzet zich. Hij wil als gedaagde nog meer openbaar maken dan tot op heden bekend is. Ziet hij het goed? Zijn de misstanden echte misstanden of gaat het om vooraf afgewogen risico’s?

De klokkenluider

Een organisatie moet melders van misstanden serieus nemen. Gewoonlijk kunnen zij bij hun eigen baas niet terecht. Die wil er wellicht niet van horen. Ook hij heeft een huis, een hypotheek en kinderen op het VWO. Die verworvenheden stel je niet lichtvaardig in de waagschaal.

Hoe behandelt men klokkenluiders?

Veelal worden ze ontslagen, weggereorganiseerd, op een onbetekenende afdeling geplaatst, geschorst, van collega’s geïsoleerd, met ziekteverlof gestuurd, weggebluft, bang gemaakt. Klokkenluiders zijn kwetsbaar. Om hen enigszins in bescherming te nemen is na jarenlange discussies ook in de Eerste Kamer recent – maart 2016 - besloten tot oprichting van een Huis voor Klokkenluiders. Dit moet betere rechtsbescherming bieden aan melders van misstanden. Het doet onderzoek en doet aanbevelingen om onvolkomenheden in de desbetreffende organisatie uit de weg te ruimen. Dit Huis zal de melder, die daarom verzoekt ook raad geven hoe verder te handelen en zich te herstellen van de opgelopen schade.

Hoe zou men klokkenluiders kunnen behandelen?

Er zijn talloze recepten voorhanden. Een luisterende chef helpt. De klokkenluider serieus nemen is van belang. Dat vereist een zekere prettig open cultuur in een bedrijf, waardoor medewerkers zich vertrouwd en gewaardeerd voelen. Een transparante organisatie is succesvoller in beheersen van risico’s dan een organisatie die tegenspraak van lagere echelons niet waardeert. Elkaars kwaliteiten respecteren zal tunnelvisie voorkomen. Een vertrouwenspersoon in de organisatie is een volgende optie. Bij grotere publieke instellingen komt die al vaak voor.

Terug naar Taylor. Veronderstel nu eens dat hij het verkeerd heeft gezien. Dan zijn er door de recente publicaties bij het grote lezerspubliek van hoogopgeleide, goed algemeen ontwikkelde ingenieurs gedachten gewekt die opnieuw schade berokkenen aan de reputatie van SBM. Ook de klokkenluider heeft een ethische plicht. Hij mag niet overdrijven of technische risico’s aan de orde stellen die geen misstanden inhouden. Ook de klokkenluider moet aan risicomanagement doen. Hij stelt immers zijn bestaanszekerheid op het spel.

Geschreven op persoonlijke titel.